Wielokrotnie w związku z kontrolami ZUS otrzymuje pytania za jaki okres wstecz ZUS może żądać zwrotu tzw. nienależnie pobranych świadczeń. A to w związku z ewentualną sytuacją ostatecznego ustalenia niepodlegania pod ubezpieczenia społeczne w okresie objętym kontrolą, tj. ustalenia pozorności stosunku pracy lub faktycznego nie wykonywania działalności gospodarczej. Przykładowo w razie braku odwołania od stosownej decyzji ZUS lub prawomocnego oddalenia odwołania od owej decyzji przez Sąd.

Postanowiłem więc przybliżyć ten temat na blogu.

W pierwszej kolejności wypada mi wyjaśnić czym są kwoty nienależnie pobranych świadczeń. I tak, według ustawodawcy są to:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Od razu też rozwiewam wątpliwości, że zwrot nienależnie pobranych zasiłków chorobowych i macierzyńskich, bo takowe są najczęściej przedmiotem kontroli ZUS, przez osobę niemającą statusu osoby ubezpieczonej następuję właśnie według opisywanych tutaj zasad.

Z definicji nienależnie pobranego świadczenia wynika ni mniej, ni więcej, że osoba, która nie miała ku temu prawa, ale pobrała świadczenie zobowiązana jest go zwrócić.

Jaki jednak okres wstecz może być brany pod uwagę przez ZUS?

Ustawodawca posługuje się tutaj dwoma terminami:

1) ostatnie 12 miesięcy, ale tylko wtedy, gdy osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła ZUS o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane,

2) ostatnie 3 lata w pozostałych przypadkach.

Oprócz tego warto wiedzieć, że należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają również przedawnieniu. Termin ten jest jednak dosyć długi, bo wynosi aż 10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności. Przy czym samej decyzji w tym zakresie ZUS nie może wydać w dowolnym przez siebie momencie. Tutaj także ustawodawca wprowadził ograniczenie i aby decyzja ZUS stanowiła podstawę prawną do ściągnięcia należności w trybie egzekucyjnym, to nie może być wydana później niż w terminie 5 lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenie.

Informuję też, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych może odstąpić (w całości lub części) od zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, jeżeli:
• zobowiązany wykaże zajście szczególnych okoliczności np. ciężka choroba,
• kwota nienależnie pobranych świadczeń nie przewyższy kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnych w administracji (obecnie koszty upomnienia wynoszą 11,60 zł).

W razie czego można wnioskować o rozłożenie tzw. kwot nienależnie pobranych świadczeń na raty lub o odroczenie terminu ich płatności. Ma to tą zaletę, że począwszy od dnia wpływu wniosku ZUS nie nalicza odsetek. Z drugiej jednak strony powoduje to zawieszenie biegu terminu przedawnienia.